Φαινόμενο Placebo..πως εξηγείται;

Το φαινόμενο placebo είναι η θεραπευτική επίδραση που προκύπτει από την πίστη του ασθενούς στη θεραπεία. Είτε πρόκειται για μεθόδους της συμβατικής Ιατρικής είτε για εναλλακτικές προσεγγίσεις. Ωστόσο, ίσως έχει μεγαλύτερη κρισιμότητα για τις εναλλακτικές μεθόδους, καθώς πολλοί υποστηρίζουν ότι τα όποια θετικά αποτελέσματα εμφανίζονται, είναι συνέπεια αυτού του φαινομένου – αμφισβητώντας τη θεραπευτική τους αξία.

Ακόμα και όταν ένας ασθενής λαμβάνει μια μη δραστική ουσία (π.χ. ένα χάπι με ζάχαρη αντί για το κανονικό χάπι) έχει παρατηρηθεί ότι μπορεί να παρουσιάσει σχετική βελτίωση. Βέβαια, προϋπόθεση αποτελεί να μην γνωρίζει ότι, κανονικά, δεν αναμένεται να είναι δραστικό το σκεύασμα που παίρνει. Το φαινόμενο αυτό καλείται «φαινόμενο placebo» και ορίζεται ως μια μετρήσιμη βελτίωση της κατάστασης της υγείας ενός ασθενούς, την οποία είναι δυνατό να διαπιστώσουν οι ιατροί ή να αισθανθεί ο ίδιος, αλλά δεν αποτελεί συνέπεια μιας πραγματικής θεραπείας. Οφείλεται στην πίστη του ασθενούς ότι η εφαρμοζόμενη θεραπεία θα μπορέσει να αποκαταστήσει το πρόβλημα της υγείας του. Μπορεί να αφορά σε ένα φάρμακο (εικονικό φάρμακο), μια τεχνική ή μια θεραπευτική διαδικασία.

Το φαινόμενο αυτό χρησιμοποιείται ευρέως ως ερευνητικό εργαλείο σε μελέτες, κατά τις οποίες αξιολογούνται νέες φαρμακευτικές ουσίες ή καινούργιες τεχνικές. Στις συγκεκριμένες μελέτες, η αποτελεσματικότητα της υπό εξέταση αγωγής επιβεβαιώνεται μόνο όταν αποδειχθεί ότι υπερτερεί έναντι των όποιων θετικών επιδράσεων παρατηρούνται στην ομάδα ελέγχου. Η ομάδα ελέγχου περιλαμβάνει τους συμμετέχοντες στη μελέτη, στους οποίους εφαρμόζεται εικονική αγωγή (όπως τα χάπια με ζάχαρη). Επομένως, η ενδεχόμενη βελτίωση στα άτομα αυτά αποτελεί συνέπεια του φαινομένου placebo. Η πρώτη μελέτη στην Ιατρική, η οποία σχεδιάσθηκε με αυτόν τον τρόπο, έγινε το 1907 και από τότε η ύπαρξη μιας ομάδας ελέγχου θεωρείται ότι αυξάνει την εγκυρότητα των μελετών και προσδίδει μεγαλύτερη αξία στα ευρήματά τους.

Πώς δρα το φαινόμενο placebo;

Στο παρελθόν, ορισμένοι ερευνητές είχαν αμφισβητήσει ακόμα και την ύπαρξη του φαινομένου placebo. Πλέον, όμως, θεωρείται ένα υπαρκτό φαινόμενο, καθώς διαπιστώνεται και με πειραματικές μεθόδους. Για παράδειγμα, έχουν καταγραφεί μεταβολές της εγκεφαλικής δραστηριότητας ως συνέπεια εφαρμογής μιας εικονικής αγωγής.

Η πλέον αποδεκτή άποψη αναφέρει ότι το φαινόμενο placebo προκύπτει επειδή ο ασθενής πιστεύει στο φάρμακο, στη θεραπεία ή στον θεραπευτή. Μετά την εφαρμογή της εικονικής θεραπείας, ο εγκέφαλος του ασθενούς προκαλεί μεταβολές στη λειτουργία άλλων οργάνων με αποτέλεσμα να επέρχεται η βελτίωση. Δηλαδή, ο ασθενής αναμένει ότι θα αισθανθεί καλύτερα και αυτό συμβαίνει. Οι μηχανισμοί των επιδράσεων δεν είναι πλήρως κατανοητοί. Όμως, το γεγονός ότι εμφανίζονται οι συγκεκριμένες επιδράσεις δεν σημαίνει ότι η πάθηση ή τα συμπτώματά του ατόμου ήταν – κατά οποιαδήποτε έννοια – ψευδή. Η ύπαρξη του φαινομένου placebo αποτελεί άλλη μια απόδειξη της σχέσης σώματος – μυαλού. Σύμφωνα με ορισμένα ερευνητικά δεδομένα, το φαινόμενο μπορεί να αποδοθεί εν μέρει στην απελευθέρωση ενδορφινών στον εγκέφαλο. Οι ουσίες αυτές αποτελούν τα φυσικά αναλγητικά του σώματος. Όμως, σίγουρα, οι υποκείμενοι μηχανισμοί είναι περισσότερο σύνθετοι, δεδομένου ότι τέτοιες επιδράσεις δεν προκύπτουν μόνο σε σχέση με τον περιορισμό του πόνου.

Εκτός από τη σημασία του για τις διάφορες κλινικές μελέτες, το φαινόμενο placebo επηρεάζει την άσκηση της Ιατρικής σε όλους τους χώρους που παρέχονται θεραπείες. Πολλοί άνθρωποι αισθάνονται καλύτερα αφού υποβληθούν σε μία θεραπεία, την οποία θεωρούν αποτελεσματική. Όμως, και το αντίστροφο μπορεί να συμβεί. Για παράδειγμα, παρατηρήθηκε σε ασθενείς με νόσο Alzheimer ότι ένιωθαν μικρότερη ανακούφιση από τα αναλγητικά και απαιτούσαν μεγαλύτερη δόση, επειδή είχαν ξεχάσει ότι είχαν πάρει τα φάρμακά τους (ή ότι αυτά αποδείχθηκαν αποτελεσματικά για τον πόνο τους στο παρελθόν). Μάλιστα, ακριβώς αυτή η αντίστροφη συσχέτιση έρχεται να επιβεβαιώσει ακόμα περισσότερο τη σημασία της θετικής προσδοκίας από τη θεραπεία. Παράλληλα, τονίζει την επίδραση των προηγούμενων εμπειριών για την εμφάνιση του φαινομένου.

Σε μια μελέτη, κατά την οποία διερευνήθηκε η επίδραση του φαινομένου placebo, οι συμμετέχοντες χωρίστηκαν σε δύο ομάδες. Τα άτομα της πρώτης ομάδας ελάμβαναν ένα αναλγητικό και της δεύτερης ένα εικονικό φάρμακο. Μετά από μερικές ημέρες, δόθηκε εικονικό φάρμακο (το οποίο έμοιαζε με το πραγματικό) στο σύνολο των συμμετεχόντων. Διαπιστώθηκε ότι η ανακούφιση από τον πόνο ήταν μεγαλύτερη στα άτομα της πρώτης ομάδας, ακόμα και όταν είχαν αρχίσει να λαμβάνουν το εικονικό σκεύασμα. Η συγκεκριμένη μελέτη κατέδειξε, κυρίως, τη σημασία των προηγούμενων εμπειριών των ατόμων. Δηλαδή, ένα εικονικό σκεύασμα οδηγούσε σε μεγαλύτερο αναλγητικό αποτέλεσμα όταν έμοιαζε με το πραγματικό φάρμακο, το οποίο είχε προηγουμένως ανακουφίσει τα άτομα από τον πόνο.

Είναι δύσκολο να παραγνωρίσει κάποιος τη σημασία του φαινομένου placebo, όταν η επίδρασή του προκύπτει ακόμα και μέσα από απλά πράγματα (π.χ. διαπιστώθηκε ότι πολλοί ασθενείς θεωρούν πιο δραστικό ένα μεγαλύτερο χάπι από ένα μικρότερο). Επειδή μια εικονική αγωγή οδηγεί σε ένα θετικό αποτέλεσμα, ο ασθενής είναι πιθανό να πιστέψει ότι έχει ιαθεί. Όμως, σε μελέτες με καρκινοπαθείς, στους οποίους είχαν παρατηρηθεί τέτοιες επιδράσεις (π.χ. περιορισμός του πόνου), διαπιστώθηκε ότι η επίπτωση της εικονικής αγωγής στην ανάπτυξη του κακοήθους όγκου ήταν από ελάχιστη έως μηδενική (δηλαδή, ο όγκος δεν συρρικνώθηκε). Παρόλα αυτά, είναι αλήθεια ότι ένα εικονικό σκεύασμα μπορεί να ανακουφίσει από συγκεκριμένα συμπτώματα, όπως ο πόνος, το άγχος, η έντονη κόπωση ή οι διαταραχές του ύπνου.

Πηγή